ŞÜKRAN MORAL (d.1962)
Kafes ölçüleri 75x60 cm
Toplam yükseklik 240 cm
Performans, video ve enstalasyon sergileriyle tanınan Şükran Moral, özellikle performans çalışmalarıyla bu alanda uluslararası bir üne sahiptir. Terme/Samsun’da dünyaya gelen sanatçı, reşit olur olmaz İstanbul’a yerleşerek bir süre gazeteci ve sanat eleştirmeni olarak çalışmıştır. 1980’li yılların sonunda İtalya’ya yerleşerek Roma’da Güzel Sanatlar Akademisi Resim Bölümü’nde öğrenim görmüştür.
Geleneksel ve babaerkil toplum yapısını sorgulayan; transseksüeller, fahişeler, akıl hastaları, göçmenler gibi toplum tarafından dışlanmış insanları konu alan eserleriyle tanınan Moral, 1994 yılından itibaren kendisini daha iyi ifade edebildiğini düşündüğü performans videosu/video performanslar ve enstalasyonlar ile çalışmalar gerçekleştirmektedir. Sanatçı, eserlerinde sistemin dışladığı, kenarda bıraktığı unsurlara, ‘marjinalliklere’, ezilenlere odaklanır ve onları görünür kılar. Bedenini, sisteme yönelik eleştirisi için işlevsel ve sanatsal araç olarak kullanırken, bazen sert bazen lirik tonlamalar yapabilen bir üsluba sahiptir.
Sanatçının uluslararası alanda ilk ses getiren çalışması 1994’teki ‘Artista’ (Sanatçı) adlı eseridir. Bu çalışma, aynı zamanda ikonografik ters yüz etmeleri de ilk defa kullandığı yapıtıdır. Moral, Hıristiyan ikonografisinin en önemli konularından biri olan İsa’nın Çarmıha Gerilmesi sahnesini tersine çevirmiştir ve burada çarmıha gerilen İsa değil, kovulan bir kadın sanatçıdır. Aynı yıl gerçekleştirdiği ‘Arte espulsa e artista Espulsa’ (Kovulan Sanat ve Kovulan Sanatçı) ile ‘Matrimonio con Tre’ (Üç Kişi ile Evlilik) çalışmalarında ise göçmenlik, ‘kaçak’ olarak yaşama ve farklı bir kültürde yabancı bir sanatçı olarak ötekileştirilme olgusunu sorgular. Bu kavramlar sanatçı için de tanıdıktır. 1989 yılından beri İtalya’da yaşayan Moral, 1990’ların başında İtalyan bir erkekle evlenmezse sınır dışı edileceğini öğrenir ve bu nedenle 1994-1996 yılları arasında İtalya’da kaçak olarak yaşamak zorunda kalır. Kısacası, sanatçı, üç erkekle birden evlendiği bir performans olan ‘Matrimonio con Tre’ (Üç Kişi ile Evlilik) ve yaşadıklarından yola çıkarak gerçekleştirdiği ‘Arte espulsa e artista Espulsa’ (Kovulan Sanat ve Kovulan Sanatçı) ile içinde bulunduğu durumu sorgularken, bir yandan da alaya almıştır. Üç Kişi ile Evlilik konusunu 2010 yılında Türkiye’ye uyarlayarak Mardin’in bir köyünde, bellerine kırmızı kuşak taktığı üç erkekle davullu zurnalı bir düğün performansı sergilemiştir. Göçmenlik konusu, “Despair” (Çaresizler) videosunda ve bu işten türetilen çalışmalarda da karşımıza çıkar: Bir kayıktaki göçmenlerin omuzlarına ve kayığın çeşitli yerlerine, ‘Göçmen Kuşlar’ metaforuna atıfta bulunularak yerleştirilmiş rengarenk kuşlar ve sanatçının bülbülyuvasını andıran saçlarındaki kuşlarla Ayrılık türküsünü söylerken çekilmiş bir fotoğrafı kapana kısılmışlık durumunu yansıtmaktadır.
Şükran Moral, performanslarını, mezbaha, akıl hastanesi, jinekolog koltuğu, morg, genelev gibi sıradışı mekanlarda gerçekleştirmesiyle ön plana çıkar. Örneğin, 1997 yılında, ‘Bordello’ (Genelev) adlı, Yüksek Kaldırım’da bir genelevde gerçekleştirdiği 24 saatlik performansında genelev kapısına “çağdaş sanat müzesi” yazmış, elinde de “satılık” (for sale) yazan bir kağıdı tutmuştur. Bunu “sanatsal bir deşifre” performansı olarak tanımlayan Moral, bu performansıyla erkeğin kadın bedenine olan bakışını, kadının metalaştırılmasını ve değersizleştirilmesini eleştirmiştir. 1997’de bir morgda yaptığı çekimleri Roma’da sergileyen sanatçı, ölüm temasını ele alırken, “Müzeler morg gibidir” diyerek müze çekimleri ile morg görüntüleri arasında bir ilişki kurmuştur. Aynı yıl, “Hamam” videosunda, 18. Yüzyıl yapısı olan Galatasaray Hamamı’na girmiş, hem romantik dönemden bu yana sanatsal temsillerdeki oryantalize bakışı hem de Doğunun içerisinde barındırdığı cinsiyet ayrımcılığını sorgulamıştır. 2014 yılında Galeri Zilberman’da gerçekleştirdiği sergide ise, ‘Child Bride’ (Çocuk Gelin) ve ‘Tales to a Young Girl’ (Bir Genç Kıza Masallar) isimli iki çalışmayı sergilemiştir. Çocuk gelin/Child Bride isimli enstalasyon çalışmasında çocuk figürü üzerine gelinlik giydiren, kollarını ve boynunu altınlarla donatıp beline kırmızı kuşak takan sanatçı, gelinliğin üzerini de kan ile kaplamıştır. Burada kan, hem bekaret kavramına, hem de namus konulu cinayetlere bir göndermedir. Figürün önünde de, Türkiye haritası şeklinde kanlı bir yatak yer almıştır. Kadın sünneti, kürtaj, bekaret vb ile ilişkili her türlü konuyu sert bir üslupla bir oyuncak bebek imgesi üzerinden işlediği Bir Genç Kıza Masallar adlı videoyu izlemek için gelenlere de, yaşanan acı gerçeklere duyarsız kalındığı için özür diler gibi diz çöktürmüştür.
Eserleri uluslararası sergilerde yer alan Moral’ın katıldığı önemli etkinlikler arasında; 51. Venedik Bienali (Zina-The Adulteress adlı çalışmasıyla, 2007), “Aşk ve Şiddet” Yapı Kredi kazım Taşkent Sanat Galerisi, 2009, “Bodies of Silence” Royal Collage of Arts, Londra 2012, “Light From the Middle East” Victoria & Albert Museum 2012, “In which language shall I tell my story”, The Stedelijk Museum, Amsterdam 2012, “Rittato di una Cita” MACRO Roma 2013 sayılabilir.
Şükran Moral’ın eserleri, Arter İstanbul, The British Museum, Polonya Çağdaş Sanat Müzesi, Deutsche Bank Londra, Deutsche Telekom, İstanbul Modern, Victoria & Albert Museum gibi pek çok önemli müzenin koleksiyonunda yer almaktadır.
Deniz Çantay Armit
Yüksek Sanat Tarihçi
KAYNAKÇA:
https://tr.wikipedia.org/wiki/%C5%9E%C3%BCkran_Moral
-Arapoğlu, Fırat, “Şükran Moral Özelinde Türkiye’de Feminist Sanatta Kimlik ve Farklılık”, Tykhe Sanat ve Tasarım Dergisi, Düzce Üniversitesi Sanat, Tasarım ve Mimarlık Fakültesi Yayını, Cilt 1, Sayı 1, Aralık 2016, sayfa 52-63.
https://www.artfulliving.com.tr/sanat/bir-sorgulama-alani-olarak-espulsa-i-19919
http://www.milliyetsanat.com/haberler/plastik-sanatlar/sukran-moral-dan-cocuk-gelin-/3966
